«…τώρα της δυσαρέσκειάς μας τον χειμώνα τον έχει κάνει θέρος λαμπρό τούτου του Γιορκ ο ήλιος…»
Πάντα συνήθιζα να θυμάμαι αυτή τη φράση όταν κάποιος ιδιαίτερα θεατρόφιλος επιχειρούσε να ανοίξει κουβέντα σχετικά με τον Σαίξπηρ. Στην Ελλάδα με την ιστορία του αρχαίου δράματος το οποίο διδάσκεται στα σχολεία, σε αντίθεση με τα έργα του Σ. που δεν αναφέρονται καν, πουθενά, η απλή γνώση έστω και 2-3 έργων του αποτελεί το ζητούμενο ακόμη και για τους μυημένους. Συνήθως ο κόσμος αγνοεί συστηματικά τις κωμωδίες του Σ. και το μόνο έργο που ξέρουν άπαντες είναι το Ρωμαίος και Ιουλιέτα για ευνόητους λόγους.
Επειδή είναι πραγματικά δύσκολο τόσο το αρχαίο δράμα και η κωμωδία όσο και τα έργα του Σ. να ανέβουν σε θεατρική σκηνή, καθότι η πολυπροσωπία των ρόλων και η ακρίβεια της παραγωγής βάζουν σε αμφιβολίες κάθε επιχειρηματία, μόνο από κάποιες παραστάσεις του Εθνικού μπορεί κανείς να θαυμάσει αυτά τα έργα. Και πάλι μέσα από πολλές αμφισβητήσεις των κριτικών και παλινδρομήσεις σκηνοθετών και ηθοποιών.
Όσοι γνωρίζουν τα έργα του Σ. έχουν δει ένα δύο στο θέατρο, κάποια στο κινηματογράφο, αρκετοί δε έχουν διαβάσει κάποια. Οι διαφορές μεταξύ θεάτρου και σινεμά είναι τεράστιες αλλά και μεταξύ ανάγνωσης δεν τίθεται καν θέμα. Τα έργα γράφτηκαν για θέατρο, για να τα δει ο θεατής σε σκηνή. Ούτε για ανάγνωση. Ωστόσο ο κινηματογράφος σκηνικά στηρίζει το έργο του Σαίξπηρ και η ανάγνωση αποκαλύπτει πίσω από τις γραμμές το μεγαλείο του πνεύματος.
Απ’ όλους τους ήρωές του ο πιο πραγματικός χαρακτήρας, ο πιο ρεαλιστής ήρωας και η πιο καθαρή προσωπικότητα παραμένει ο Ριχάρδος ο Γ.
Είναι πραγματικός χαρακτήρας κι όχι μια γκροτέσκο – αν επιτρέπεται η φράση – καρικατούρα, η οποία περιφέρεται επί σκηνής και καταριέται δαίμονες και φαντάσματα για την τύχη του, όπως εκείνος ο ξεφτίλας ο Άμλετ που του παίρνει μισή ζωή μέχρι να καταλάβει τι συμβαίνει και όταν το πιάνει, τον τρώνε δήθεν οι τύψεις, ο ξενέρωτος. Ο οποίος ακόμη κι όταν αποφασίζει να εκδικηθεί το κάνει τόσο χάλια που δε μένει ρουθούνι όρθιο. Όλοι δίκαιοι άδικοι χάνονται και ανάμεσά τους εκείνο το αλαφροΐσκιωτο η Οφειλίτσα. Ή εκείνη η «αδερφή» ο Ρωμαίος που αντί να σταθεί δίπλα στην Ιουλιέτα σαν άντρας, το ρίχνει στις συνομωσίες και στο τέλος πάει …. Και δεν το συζητώ για τον Ληρ τον ονειροπαρμένο, που όχι μόνο χάνει τα οφίτσια αλλά επιμένει να ζει στο δικό του φανταστικό κόσμο. Μπροστά σε όλους αυτούς τους «φανταστικούς» ανθρώπους ο Ριχάρδος είναι ο άρχοντας της σκηνής!!! Από την αρχή μέχρι το τραγικό τέλος παραμένει πιστός στην ιδέα της εξουσίας, οργανώνει το σχέδιό του βασιζόμενος στην μικρότητα και στον χαμερπή χαρακτήρα των ηρώων και επουδενί δεν προδίδει το θεατή – αναγνώστη που περιμένει από αυτόν να σταθεί άξιος συνεχιστής του σχεδίου του, ακαταπόνητος και ειλικρινής πάνω απ’ όλα με τον εαυτό του. Ένας ήρωας που σε συναρπάζει καθώς οι κινήσεις του είναι γεμάτες αλήθεια και στιβαρότητα, σκληρές αλλά τέλεια σχεδιασμένες. Ένας πραγματικός χαρακτήρας ακλόνητος μπροστά σε κάθε ηθικό εμπόδια. Γιατί το αποτέλεσμα είναι ανώτερο από κάθε ηθικοπλαστική μικρότητα.
Από την άλλη είναι ρεαλιστικός ως το κόκαλο. Πόσους Άμλετ, Ληρ, Ρωμαίους και Ιουλλιέτες μπορείς να βρεις στην πραγματική ζωή; Κι αν υπάρχουν κάποιοι η ίδια η φύση φροντίζει να εξαφανιστούν. Αδύναμοι άνθρωποι, ανίκανοι να στηρίξουν τον εαυτό τους και τα όνειρά τους και να πραγματοποιήσουν τις ιδέες τους. Ζητούν είτε από τους θεούς, είτε από τρίτους να ενδιαφερθούν γι’ αυτούς και όταν έρθει η κρίσιμη ώρα δεν πράττουν τίποτε…. Άνθρωποι σαν το Ριχάρδο – και μην παραβλέπετε τον δεινό χαρακτήρα του – ανακινούν τα νήματα της ανθρωπότητας, αλλάζουν τον κόσμο και προχωρούν την ζωή σε όρια πέρα από το κανονικό. Όσοι τον βλέπουν «κακό» κάνουν λάθος. Είναι ένα γνήσιο τέκνο του ανθρώπου ένας μελετητής της ανθρώπινης ψυχοσύνθεσης, της νοοτροπίας των αδυνάτων και της ηλιθιότητας των επηρμένων. Ο Ριχάρδος δεν δυναστεύει αδύναμους. Υποτάσσει τους επαρμένους, καταβαραθρώνει τους ονειροπαρμένους και συντρίβει όσους ξέχασαν την ουσία της ζωής. Να παλεύεις και να προχωράς…
Είναι μια καθαρή προσωπικότητα. Δεν προδίδει το θεατή ούτε και τον συγγραφέα. Από την αρχή ξεκαθαρίζει τη στάση του, τους λόγους και το σχέδιό του. Δεν χρησιμοποιεί δαιμονικά και ξόρκια. Σαν την λαίδη Μάκβεθ ορμάει στον σκοπό, όχι όμως με την υστερόβουλη αγωνία και τον επιθανάτιο ρόχο αυτής, αλλά με το καθαρό μυαλό και το υπολογισμένο σχέδιο. Και πετυχαίνει ακριβώς γιατί δεν παραβιάζει κανέναν ανθρώπινο νόμο. Απλά ακολουθεί και χρησιμοποιεί την μικρότητα των ανθρώπων. Οι οποίοι και θα τον προδώσουν, όπως κάθε άνθρωπο που παίρνει την εξουσία με αυτά τα μέσα. Γιατί ο Ριχάρδος μπροστά στην κατάκτηση του στόχου ενεργεί με καθαρότητα, ψυχραιμία και διαύγεια. Αλλά μόλις την αποκτάει διολισθαίνει στην άλλη άκρη και διηθίζεται στην αρχομανία του. Όχι γιατί απέκτησε την εξουσία με όλα τα μέσα – δεν υπάρχουν ερυνίες στη ζωή μόνο στο μυαλό των φοβισμένων ανθρώπων – αλλά γιατί πέτυχε αυτό το οποίο από την αρχή φαίνεται αδύναμο. Και αμέσως μετά … όλα έμειναν χωρίς νόημα!!!
Ένας πραγματικός «ήρωας» ;
Πάντα συνήθιζα να θυμάμαι αυτή τη φράση όταν κάποιος ιδιαίτερα θεατρόφιλος επιχειρούσε να ανοίξει κουβέντα σχετικά με τον Σαίξπηρ. Στην Ελλάδα με την ιστορία του αρχαίου δράματος το οποίο διδάσκεται στα σχολεία, σε αντίθεση με τα έργα του Σ. που δεν αναφέρονται καν, πουθενά, η απλή γνώση έστω και 2-3 έργων του αποτελεί το ζητούμενο ακόμη και για τους μυημένους. Συνήθως ο κόσμος αγνοεί συστηματικά τις κωμωδίες του Σ. και το μόνο έργο που ξέρουν άπαντες είναι το Ρωμαίος και Ιουλιέτα για ευνόητους λόγους.
Επειδή είναι πραγματικά δύσκολο τόσο το αρχαίο δράμα και η κωμωδία όσο και τα έργα του Σ. να ανέβουν σε θεατρική σκηνή, καθότι η πολυπροσωπία των ρόλων και η ακρίβεια της παραγωγής βάζουν σε αμφιβολίες κάθε επιχειρηματία, μόνο από κάποιες παραστάσεις του Εθνικού μπορεί κανείς να θαυμάσει αυτά τα έργα. Και πάλι μέσα από πολλές αμφισβητήσεις των κριτικών και παλινδρομήσεις σκηνοθετών και ηθοποιών.
Όσοι γνωρίζουν τα έργα του Σ. έχουν δει ένα δύο στο θέατρο, κάποια στο κινηματογράφο, αρκετοί δε έχουν διαβάσει κάποια. Οι διαφορές μεταξύ θεάτρου και σινεμά είναι τεράστιες αλλά και μεταξύ ανάγνωσης δεν τίθεται καν θέμα. Τα έργα γράφτηκαν για θέατρο, για να τα δει ο θεατής σε σκηνή. Ούτε για ανάγνωση. Ωστόσο ο κινηματογράφος σκηνικά στηρίζει το έργο του Σαίξπηρ και η ανάγνωση αποκαλύπτει πίσω από τις γραμμές το μεγαλείο του πνεύματος.
Απ’ όλους τους ήρωές του ο πιο πραγματικός χαρακτήρας, ο πιο ρεαλιστής ήρωας και η πιο καθαρή προσωπικότητα παραμένει ο Ριχάρδος ο Γ.
Είναι πραγματικός χαρακτήρας κι όχι μια γκροτέσκο – αν επιτρέπεται η φράση – καρικατούρα, η οποία περιφέρεται επί σκηνής και καταριέται δαίμονες και φαντάσματα για την τύχη του, όπως εκείνος ο ξεφτίλας ο Άμλετ που του παίρνει μισή ζωή μέχρι να καταλάβει τι συμβαίνει και όταν το πιάνει, τον τρώνε δήθεν οι τύψεις, ο ξενέρωτος. Ο οποίος ακόμη κι όταν αποφασίζει να εκδικηθεί το κάνει τόσο χάλια που δε μένει ρουθούνι όρθιο. Όλοι δίκαιοι άδικοι χάνονται και ανάμεσά τους εκείνο το αλαφροΐσκιωτο η Οφειλίτσα. Ή εκείνη η «αδερφή» ο Ρωμαίος που αντί να σταθεί δίπλα στην Ιουλιέτα σαν άντρας, το ρίχνει στις συνομωσίες και στο τέλος πάει …. Και δεν το συζητώ για τον Ληρ τον ονειροπαρμένο, που όχι μόνο χάνει τα οφίτσια αλλά επιμένει να ζει στο δικό του φανταστικό κόσμο. Μπροστά σε όλους αυτούς τους «φανταστικούς» ανθρώπους ο Ριχάρδος είναι ο άρχοντας της σκηνής!!! Από την αρχή μέχρι το τραγικό τέλος παραμένει πιστός στην ιδέα της εξουσίας, οργανώνει το σχέδιό του βασιζόμενος στην μικρότητα και στον χαμερπή χαρακτήρα των ηρώων και επουδενί δεν προδίδει το θεατή – αναγνώστη που περιμένει από αυτόν να σταθεί άξιος συνεχιστής του σχεδίου του, ακαταπόνητος και ειλικρινής πάνω απ’ όλα με τον εαυτό του. Ένας ήρωας που σε συναρπάζει καθώς οι κινήσεις του είναι γεμάτες αλήθεια και στιβαρότητα, σκληρές αλλά τέλεια σχεδιασμένες. Ένας πραγματικός χαρακτήρας ακλόνητος μπροστά σε κάθε ηθικό εμπόδια. Γιατί το αποτέλεσμα είναι ανώτερο από κάθε ηθικοπλαστική μικρότητα.
Από την άλλη είναι ρεαλιστικός ως το κόκαλο. Πόσους Άμλετ, Ληρ, Ρωμαίους και Ιουλλιέτες μπορείς να βρεις στην πραγματική ζωή; Κι αν υπάρχουν κάποιοι η ίδια η φύση φροντίζει να εξαφανιστούν. Αδύναμοι άνθρωποι, ανίκανοι να στηρίξουν τον εαυτό τους και τα όνειρά τους και να πραγματοποιήσουν τις ιδέες τους. Ζητούν είτε από τους θεούς, είτε από τρίτους να ενδιαφερθούν γι’ αυτούς και όταν έρθει η κρίσιμη ώρα δεν πράττουν τίποτε…. Άνθρωποι σαν το Ριχάρδο – και μην παραβλέπετε τον δεινό χαρακτήρα του – ανακινούν τα νήματα της ανθρωπότητας, αλλάζουν τον κόσμο και προχωρούν την ζωή σε όρια πέρα από το κανονικό. Όσοι τον βλέπουν «κακό» κάνουν λάθος. Είναι ένα γνήσιο τέκνο του ανθρώπου ένας μελετητής της ανθρώπινης ψυχοσύνθεσης, της νοοτροπίας των αδυνάτων και της ηλιθιότητας των επηρμένων. Ο Ριχάρδος δεν δυναστεύει αδύναμους. Υποτάσσει τους επαρμένους, καταβαραθρώνει τους ονειροπαρμένους και συντρίβει όσους ξέχασαν την ουσία της ζωής. Να παλεύεις και να προχωράς…
Είναι μια καθαρή προσωπικότητα. Δεν προδίδει το θεατή ούτε και τον συγγραφέα. Από την αρχή ξεκαθαρίζει τη στάση του, τους λόγους και το σχέδιό του. Δεν χρησιμοποιεί δαιμονικά και ξόρκια. Σαν την λαίδη Μάκβεθ ορμάει στον σκοπό, όχι όμως με την υστερόβουλη αγωνία και τον επιθανάτιο ρόχο αυτής, αλλά με το καθαρό μυαλό και το υπολογισμένο σχέδιο. Και πετυχαίνει ακριβώς γιατί δεν παραβιάζει κανέναν ανθρώπινο νόμο. Απλά ακολουθεί και χρησιμοποιεί την μικρότητα των ανθρώπων. Οι οποίοι και θα τον προδώσουν, όπως κάθε άνθρωπο που παίρνει την εξουσία με αυτά τα μέσα. Γιατί ο Ριχάρδος μπροστά στην κατάκτηση του στόχου ενεργεί με καθαρότητα, ψυχραιμία και διαύγεια. Αλλά μόλις την αποκτάει διολισθαίνει στην άλλη άκρη και διηθίζεται στην αρχομανία του. Όχι γιατί απέκτησε την εξουσία με όλα τα μέσα – δεν υπάρχουν ερυνίες στη ζωή μόνο στο μυαλό των φοβισμένων ανθρώπων – αλλά γιατί πέτυχε αυτό το οποίο από την αρχή φαίνεται αδύναμο. Και αμέσως μετά … όλα έμειναν χωρίς νόημα!!!
Ένας πραγματικός «ήρωας» ;
